با بازگشت هیأت‌های مذاکره‌کننده آخرین دور مذاکرات احیای برجام به پایتخت‌هایشان و تأکید مقامات غربی مبنی براینکه متن ارائه شده از سوی جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، متن نهایی است که ایران باید در رابطه با آن تصمیم‌گیری کند تمامی نگاه‌ها به سمت تهران است تا از کم و کیف دیدگاه ایران نسبت به امکان احیا و یا عدم احیا برجام آگاهی یابند.

راند آخر یا نقطه سرخط آغاز ماجرا؟

آخرین دور مذاکرات احیای برجام به مدت پنج روز یعنی از روز پنج شنبه ۱۳ تا روز دوشنبه ۱۷ مردادماه در هتل کوبورگ وین برگزار شد. در این دور از مذاکرات نمایندگان ایران، اتحادیه اروپا، آمریکا، روسیه و چین حضور داشتند اما برخلاف ادوار گذشته از حضور نمایندگان تروئیکای اروپایی خبری نبود. اینطور گفته می‌شود که اتحادیه اروپا با ارائه پیش‌نویس توافق، درخواست کرده بود ایران و امریکا دوباره به میز مذاکرات بازگردند تا در رابطه با مفاد متن موردنظرشان به بحث و گفت و گو بپردازند؛ مقامات اروپایی می‌گویند هیچ نکته قابل مذاکره‌ای باقی نمانده است که در متن توافق جوزپ بورل( متن ارائه شده از سوی اتحادیه اروپا) به آن‌ها پرداخته نشده باشد و حالا زمان اتخاذ تصمیمات سیاسی است و اینکه پیشنهاد فعلی، بهترین پیشنهاد ممکن است که در آن ملاحظات تمامی طرف‌های گفت و گوکننده لحاظ شده است که با پذیرش آن می‌توان مجدداً برجام را احیا کرد. در همین رابطه فدا حسین مالکی یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اعلام اینکه جمهوری اسلامی ایران مواضع روشنی در رابطه با روند احیای برجام دارد، می‌گوید: «تغییری در مواضع ما برای احیای توافق جامع هسته‌ای صورت نگرفته است؛ ما علی رغم اینکه آمریکایی‌ها در بوق و کرنا می‌کنند که ایران تمایلی به پایان مذاکرات احیای برجام و دستیابی به یک نتیجه عادلانه در جهت خواست تمامی طرف‌های مذاکره‌کننده ندارد، مصمم به احیای برجام هستیم اما متأسفانه هر مرتبه با بازی‌های جدید واشنگتن مواجه می شویم که علت آن می‌تواند در چند مورد مستتر باشد.»

او ادامه می دهد: «مورد نخست کینه‌ای است که آمریکا نسبت به ایران دارد که همچنان نیز به قوت خود باقی است. پس از آن بروز جنگ اکراین و روسیه است که چالشی بسیار بزرگ را برای ایالات متحده ایجاد کرده است. یعنی اگر شما از من سووال کنید که آیا جنگ اکراین تأثیری بر احیای برجام داشته است یا خیر من قطعاً به شما می‌گویم که تأثیرگذار بوده است؛ آمریکا در حال حاضر مذاکرات برجام را در حاشیه سیاست‌های خود دنبال می‌کند این در حالی است که پیش از جنگ اکراین، احیای برجام جزء سیاست‌های اصلی کاخ سفید بود. »

این نماینده مجلس همچنین با اشاره به نشست فصلی شورای حکام در خردادماه سالجاری که در آن کشور‌های غربی ایران را به عدم همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متهم کرده بوند، اظهار می‌دارد: « زمانیکه مذاکرات احیای برجام در حال به ثمر نشستن بود، قطعنامه شورای حکام را در محکومیت برنامه هسته‌ای ایران صادر کردند و ما هم با کنار هم قراردادن مواردی که در خلال این گفت و گو به آن‌ها اشاره کردم، درمیابیم که دلیل اصلی چالش‌های ایجاد شده در مسیر عدم احیای برجام عملکرد مقامات آمریکا است. » وی می‌افزاید: « برآورد فعلی ما از صحبت‌های حال حاضر مقامات واشنگتن و کشور‌های اروپایی نیز این است که نرمش ارائه شده در مواضعی که در قبال ایران دارند هم تاکتیک جدید اروپا و آمریکا است. »

نرمش غرب در متن برجامی اروپا

مالکی در ادامه با بیان بخش‌هایی از اظهارات میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات احیای برجام می‌گوید: «این دیپلمات روسی گفت و گو‌هایی با انریکه مورا، نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات برجام و هیأت‌های اروپایی داشته است و معتقد است که غرب حاضر به ارائه نرمش‌هایی در مواضع خود در برابر ایران است. اما حتی در صورت پذیرش دیدگاه‌های اولیانوف باید منتظر ماند و دید پیشنهاد جدید جوزپ بورل که در اختیار هیأت‌های حاضر در مذاکرات احیای برجام قرار گرفته است، حاوی چه نکاتی است. »

او خاطرنشان می‌کند: «اگر پیشنهاد طرف اروپایی حاوی نکات چالش برانگیزی باشد ایران آن‌ها را نخواهد پذیرفت و به مسیر خود در روند پیشرفت برنامه هسته‌ایش ادامه می‌دهد اما به وضوح می‌گویم که موضوع احیای برجام و مذاکرات اخیر قطعاً در دستورکار کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس قرار دارد و ما با حساسیت بیشتری آن را دنبال خواهیم کرد.»

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در این رابطه که آیا موفق به دیدن متن ارائه شده از سوی بورل شده است و یا از کم و کیف نکات آن آگاه هست نیز اظهار می‌دارد: « هنوز این متن منتشر نشده است و مفاد آن نیز به بیرون نیز درز نکرده است. البته هیأت‌های حاضر در مذاکرات وین، کم و بیش در مورد آن اظهارنظر کرده‌اند اما ما منتظر ارائه دیدگاه‌های اعضای تیم مذاکره‌کننده کشورمان و همچنین مقامات عالی رتبه نظام هستیم. » وی همچنین در پاسخ به این سووال که آیا در وضعیت فعلی نظام بین‌الملل یعنی بروز مواردی چون جنگ اکراین، فرصتی برای احیای برجام باقی مانده است و اینکه با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات کنگره آمریکا در پاییز و امکان از دست رفتن کرسی‌های کنگره به نفع جمهوری خواهان، تمایلی برای احیای برجام در دولت دموکرات بایدن وجود خواهد داشت، نیز تصریح می‌کند: « قضیه برجام برای هر دو سوی جریان مذاکرات خسته‌کننده شده است. یعنی تب و تابی که در همان ابتدا در ایران و آمریکا و همچنین کشور‌های روپایی برای احیای برجام وجود داشت دیگر جایگاهی ندارد. »

اگر برجام زنده نشود چه باید کرد؟

او می‌افزاید: «آمریکا گرفتار بحران اکراین شده‌اند که ر‌هایی از آن در مقابل روسیه‌ای که مایل است این جنگ را به اروپا بکشاند، بسیار سخت است. ایران هم خصوصاً در دولت سیزدهم به دنبال برنامه‌ها و سیاست‌های داخلی خود است. یعنی موضوعات و مشکلات داخلی کشور در اولویت قرار دارند و به عنوان یک پروژه در دست انجام به احیای برجام توجه می‌کند و نه بیشتر. »

مالکی خاطرنشان می‌کند: «با این وجود معتقدم که طرفین مذاکره‌کننده خواهان جمع شدن موضوع احیای برجام هستند و البته امکان جمع شدن آن نیز وجود دارد. از این جهت همانطور که گفتم کشور‌های غربی به شدت نگران پیشروی نیرو‌های روسیه در قلب اروپا هستند و ایران هم نگران مشکلات داخلی خود است و می‌خواهد با بهره‌گیری از ظرفیت‌های احیای برجام نسبت به حل و فصل مشکلات خود اقدام کند. »

این عضوکمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در رابطه با وضعیت فعلی برجام برای طرف های مذاکره کننده نیز اینطور می‌گوید: «برجام مانند استخوانی لای زخم گیر کرده است و باید به سرعت حل و فصل شود تا هم ایران بتواند از مزایای احیای این توافق( در موضوعات بانکی و کشتیرانی در آب‌های آزاد و... ) بهره‌مند شود و هم آمریکا بتواند در برابر رقیب جمهوری خواه خود حرفی برای گفتن داشته باشد.»

وی می‌افزاید: «اما با این وجود اینکه این توافق پیش یا پس از انتخابات کنگره به ثمر برسد برای ایران تفاوتی ندارد و حتی اگر در این میان، دولت بعدی آمریکا دارای مواضع مشترکی با دولت خودخواه و متکبر ترامپ باشد و بخواهد سیاست‌های او را در قبال ایران ادامه دهد با واکنش شدیدتر ما مواجه می‌شود. نرمشی هم در کار نخواهد بود؛ ما مطلع هستیم که مقامات کاخ سفید و برخی از اعضای کنگره نیز خواهان دستیابی به توافق (احیای برجام) با ایران هستند و احتمالاً تا پیش از پایان دولت بایدن، ما شاهد حل و فصل شدن موارد اختلافی این توافق هستیم. »

«فراز» چندی پیش نیز گفت و گویی با حسن کاظمی قمی نماینده رئیس جمهور در امور افغانستان داشت که در رابطه با کم و کیف روند احیای برجام در دولت رئیسی اینطور گفته بود: «در سیاست خارجی کشور اولویت نگاه به شرق و توسعه همکاری‌های با کشور‌های منطقه و همسایگان است. محور قرار دادن اقتصاد مقاومتی در سیاست خارجی و جانمایی برجام در سیاست خارجی است. یعنی همه چیز سیاست خارجی ما دیگر برجام نیست. از طرف دولت اهم هتمام جدی وجود دارد که اگر بشود به توافق دست پیدا کنیم اما اقتصاد کشور را معطل موضوع برجام نکرده‌ایم. »

مصلحت ما در تعامل با طالبان است

وی همچنین با عنوان این مطلب که دولت جمهوری اسلامی در چارچوب اعتماد‌سازی و اعلان حقانیت برنامه‌های خود و اینکه به دنیا نشان دهد طرف مقابل به تعهداتش عمل نکرده است و امروز هم مطالباتی را مطرح می‌کند که در چارچوب برجام نیست، (همچنان) پای میز مذاکرات احیای برجام نشسته است، تصریح کرده بود: « اما در مورد اینکه این مسیر(مذاکرات) تا چه زمانی به درازا میانجامد نمی‌توان صحبت کرد آنچه مهم است این است که هم در تأکیدات مقام معظم رهبری و هم آیت الله رئیسی آمده است که شرطی کردن اقتصاد برجام نکته‌ای بود که از نظر ما درست نبود. »

گفته می‌شود که ایران طی یک یا دو هفته پیش رو، دیدگاه کلی خود را در رابطه با پذیرش یا عدم پذیرش پیشنهاد اتحادیه اروپا در اختیار انریکه مورا نماینده اتحادیه در مذاکرات احیای برجام قرار می‌دهد و در آن زمان مشخص خواهد شد که پاسخ ایران در راستای رستاخیز برجام خواهد بود و یا مرگ آن.